Ծննդավայրը և ուսումը

Անանիա Շիրակացին եղել է Անանիա գյուղից։ Նախնական կրթությունը հավանաբար ստացել է Դպրեվանքի դպրոցում։ Այդ ընթացքում նա սովորել է Աստվածաշունչը և Սողոմոնի Սաղմոսարան գիրքը, որի իմաստության խորհրդից ներշնչում քաղելով և համարողություն (թվաբանություն) սիրելով, որոշում է շարունակել ուսումը։ Սակայն Հայաստանում որևէ ուսուցիչ և գիտական գրքեր չգտնելով, մեկնում է Բյուզանդիա։ Թեուդոպոլիս քաղաքում Եղիազարոս անունով մի անձից լսում է Քրիստոսատուր անունով մի մաթեմատիկոսի մասին, որը ապրում էր Չորրորդ Հայքում։

Վեց ամիս Քրիստոսատուրի մոտ անցկացնելուց հետո գալիս է այն եզրակացության, որ նա սպառիչ չի տիրապետում թվաբանության։ Ապա ուզում է մեկնել Կոստանդինոպոլիս, երբ հանդիպում է այնտեղից եկող ծանոթների և լսում թե Տյուքիկոս Բյուզանդացի անվամբ մի գիտուն ապրում է Տրապիզոնում, որը գտնվում էր Պոնտոսի ծովեզրին։ Շիրակացին ութ տարի սովորում է Տյուքիկոսի մոտ, և այդ ընթացքում տիրապետում համարողական գիտությանը, ինչպես նաև ծանոթանում այլ գիտությունների և բազմաթիվ գրքերի հետ։ Ապա նա վերադառնում է Հայաստան և փորձում ուսուցանել իր գիտությունը։ Նա նաև բացում է դպրոց և գրում դասագրքեր։

Գիտական գործունեության ոլորտը

Զբաղվել է փիլիսոփայությամբ, աստղագիտությամբ, աշխարհագրությամբ, մաթեմատիկայով, տոմարագիտությաբ, ալքիմիկոսությամբ։ Նա բացատրում էր տարվա եղանակների, գիշերվա ու ցերեկվա առաջացումը։ Որոշ համեմատությունների ու դատողությունների միջոցով եզրակացնում էր, որ Արեգակը մեծ է Լուսնից, Երկրից և գտնվում է մեծ հեռավորության վրա։ Տվել է Հայաստանի միջին լայնության համար ստվերաչափ կազմելու կանոնը։ Կազմել է լուսնային խավարումների 19-ամյա պարբերաշրջանի աղյուսակները։ Մաթեմատիկական բովանդակություն ունեցող աշխատություններից ամենաարժեքավորը թվաբանության դասագիրքն է՝ գումարման, հանման, բազմապատկման և բաժանման գործողություններն ամփոփող աղյուսակներով։ Գրքում զետեղված են նաև թվաբանական և երկրաչափական պրոգրեսիաներ հիշեցնող աղյուսակներ, մի շարք խնդիրներ։ Անանիա Շիրակացու մեզ հասած աշխատություներից գիտական հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև թանկարժեք քարերին, չափ ու կշիռներին, ֆիզիկայի և օդերևութաբանության զանազան հարցերին վերաբերող ուսումնասիրությունները։

Ազդվելով ժամանակի առաջավոր սոցիալ–քաղաքական ու մշակութային շարժումներից և անմիջականորեն ուսումնասիրելով բնությունը՝ նա կարողացել է տեսնել միջնադարյան բնագիտական տեսությունների կրոնական ուղղվածությունը և փորձել է դրանք փոխարինել գիտական տեսակետներով։ Անանիա Շիրակացու գիտա–մանկավարժական գործունեության և աշխարհայացքի վերլուծությունը վկայում է ինչպես նրա հայացքների բացառիկ խորության ու ինքնուրույնության, այնպես էլ միջնադարյան հայ առաջավոր բնագիտական, փիլիսոփայական ու մանկավարժական մտքի զարգացման գործում մատուցած մեծ ծառայությունների մասին։ Անանիա Շիրակացին փաստորեն բնական գիտությունների հիմնադիրն է Հայաստանում ։

Շիրակացու ձեռագրերը՝ նվիրված ճշգրիտ գիտություններին

Պահպանվել են նաև Շիրակացու «Տիեզերագիտությունը», «Կենդանակերպի համաստեղությունների մասին», «Ամպերի և մթնոլորտային նշանների մասին», «Արեգակի ընթացքի (շարժման) մասին», «Երկնքի շրջագայությունների (օդերևութաբանական երևույթների) մասին», «Ծիր կաթինի մասին» և այլ աշխատություններ։ Շիրակացին իր աշխատություններում բերում է եգիպտացիների, հրեաների, ասորիների, հույների, հռոմեացիների և հաբեշների մոտ ընդունված թվագրության սկզբունքները, խոսում է մոլորակների շարժման, Արևի և Լուսնի խավարումների և նրանց պարբերականության մասին և այլն։ Ընդունելով երկրի գնդաձևությունը՝ Շիրակացին կարծում է, որ արևը կարող է լուսավորել երկրի երկու կողմերը օրվա տարբեր ժամերին և երբ երկրի մի կողմում ցերեկ է, մյուսում՝ գիշեր։ Նա Ծիր Կաթինը համարում է խիտ և աղոտ աստղերի կուտակում”։ Պաշտպանում է այն գիտնականների կարծիքը, որոնք համարում են, որ Լուսինը սեփական լույս չունի և լույս ստանում է Արևի միջոցով։ Արևի խավարումը բացատրում է Լուսնի՝ Արևի և Երկրի միջև գտնվելով։ Շիրակացին ուշագրավ բացատրություններ է տալիս անձրևի, ձյան, կարկուտի, ամպրոպի, հողմերի, երկրաշարժի և բնության զանազան այլ երևույթների մասին։ Շիրակացու գրչին են պատկանում նաև մի շարք աշխարհագրական, պատմական աշխատություններ։
Հայ մեծանուն մտածող Անանիա Շիրակացու անունով են
կոչվում ոչ միայն Երևանում գործող համալսարաններից մեկն
ու համանուն ճեմարանը, այլև Լուսնի մի մեծ խառնարան։

Խնդիր 1. Իմ հորից ես լսեցի, թե պարսիկների
դեմ պատերազմի ժամանակ Զորակ Կամսարա–
կանը մեծ քաջագործություն Էր գործում, իբրև թե,
մեկ ամսվա ընթացքում երեք անգամ հարձակվելով
պարսկական զորքի վրա՝ առաջին անգամ կոտրեց զորքի կեսը, հետապնդելով՝ երկրորդ անգամ
կոտորեց քառորդ մասը, երրորդ անգամ՝ տասնմեկերորդը, մնացածները փախուստի մատնված Նախիջևան մտան՝ թվով 280։ Այդ մնացածներով մենք
պետք Է իմանանք, թե ջարդից (կոտորածից) առաջ
որքան Էին։
Եթե խնդիրը լուծենք այսօրվա մոտեցմամբ և
զորքի քանակը նշանակենք X, ապա կունենանք
հետևյալ հավասարումը
x/2+ x/4+ x/11+ 280 = x , հետևաբար՝ x= 1760։
Այն ժամանակվա մեթոդներով այս լուծումը բավական դժվար Էր, որովհետև պետք Էր գումարել
մասեր (կոտորակներ)։

Խնդիր2. Իմ մերձավոր մարդկանցից մեկը Մեկնելով Բահլ՝ շահաբեր գնով մարգարիտ ձեռք բերեց։ Տուն վերադառնալիս, հասնելով Գանձակ, նա իր գնած մարգարիտի կեսը վաճառեց հատը 50 դրամով։ Գալով Նախիջևան՝ վաճառեց նրա քառորդ մասը, հատը 70 դրամով, ապա հասնելով Դվին՝ վաճառեց նաև այդ մարգարիտի 1/12 մասը՝ հատը 50 դրամով։ Երբ նա եկավ մեզ մոտ՝ Շիրակ, նրա մոտ մնացել էր ընդամենը 24 հատ մարգարիտ։ Արդ, այդ մնացածով իմացի՛ր, թե ընդամենը քանի մարգարիտ էր գնել նա և քանի՞ դրամ էր ստացել վաճառած մարգարիտներից։

Լուծում

1/2+1/4+1/12=6/12+3/12+1/12=10/12
12/12-10/12=2/12=24 մարգարիտ
12:2=6
6×24=144 մարգարիտ
144:2=72
72×50=3600դրամ
72:2=36
36×70=2526դրամ
24:2=12
12×50=600դրամ
300+2526+600=4200+2526=6726դրամ

Պատ.` ընդ. գնված մարգարիտներ — 144 հատ, վաճառվաներից աշխատած գումար — 6726դրամ:

Խնդիր3. Ես իմ ուսուցչից լսեցի, թե գողերը, մտնելով Մարկիանոսի գանձարանը, գանձի կեսը և 1/4-ը գողացան։ Գանձապահները ներս մտնելով՝ գտան 421 կենդինար( 1 կենդինարը հավասար է 7200 դահեկանի) և 3600 դահեկան։ Արդ իմացի՛ր, թե ամբողջ գանձը որքա՞ն էր։

Լուծում

1/2+1/4=2/4+1/4=3/4
421×7200=3.031.200
3.031.200+3600=3.034.800
3.034.800×4=12.139.200
12.139.200:7200=1686

Պատ.` 1686 կենդինար:

Խնդիր4. Սուրբ Սոֆիայի միաբանների աշխատավարձը բաժանվում էր այսպես․ 1/5 մասը ստանում էին սարկավագները, 1/10-ը՝ քահանաները, 240 լիտր՝ եպիսկոպոսները և 2000 լիտր՝ մնացած միաբանները։ Գտի՛ր, թե ամբողջ աշխատավարձը քանի՞ լիտր էր։

Լուծում

1/5+1/10=2/10+1/10=3/10
10/10-3/10=7/10
240+2000=2240լ
7/10=2240լ
2240:7=320
20×10=3200լ

Պատ.` 3200լ:

Խնդիր5. Սպաների աշխատավարձը բաշխվում էր այսպես․ 1/4 մասը՝ պատվազորներին, 1/8-ը ավագներին, իսկ մնացած 150 կենդինարը՝ մյուս հեծյալներին։ Իմացի՛ր, թե ամբողջ աշխատավարձը որքա՞ն էր։

Լուծում
1/4+1/8=2/8+1/8=3/8
8/8-3/8=5/8
5/8=150 կենդինար
150:5=30
30×8=240 կենդինար

Պատ.` 240 կենդինար:

Մի մարդ մտավ երեք եկեղեցի։ Առաջին եկեղեցում Աստծուց
հետևյալը խնդրեց. «Տո՛ւր ինձ այնքան, որքան ես ունեմ, և ես կտամ
քեզ քսանհինգ դահեկան»։ Այդպես խնդրեց նաև երկրորդում և տվեց քսանհինգ դահեկան, նույնը՝ նաև երրորդում, և նրա մոտ ոչինչ չմնաց։
Արդ՝ իմացի՛ր, թե սկզբում նա քանի դահեկան ուներ։
Անանիա Շիրակացի, «Խնդրագիրք»:
Ուներ 25 դահեկան։

1. The children are playing in the garden. C

2 .I don’t like milk. U

3.I prefer tea. U

4. Scientists say that the environment is threatened by pollution. U

5. My mother uses butter to prepare cakes.U

6. There are a lot of windows in our classroom. C

7. We need some glue to fix this vase. U

8.The waiters in this restaurant. C

9.My father drinks two big glasses of water every morning. U

10.The bread my mother prepares is delicious. U

11. Drivers must be careful; the road is slippery. C

12. Some policemen are organizing road traffic to avoid any accidents. C

13. I bought three bottles of mineral water for our picnic. C

14. I’d like some juice please. U

15. Successful candidates will join the camp later this year. C

16. A rise in oil prices is inevitable since there is more and more world demand for energy. U

17. The exercises on this website are interesting. C

18.Dehydrated babies must drink a lot of water. U

19. Adult illiterates learn through a special government program.C

20. I met some nice people when I was walking along the beach. C

Տղան գիտեր, որ դժվարը կռվին նախորդող րոպեներն են։ Սաստկացող թշնամանքի մթնոլորտին նրա սիրտը չէր ընտելանում։ Թշնամանքի թույնը կաթում էր անքեն սրտի նուրբ թաղանթին եւ սրտխփոցը դղրդում էր ականջներում։ Բայց դա անցնում էր առաջին, երկրորդ, երրորդ հարվածից հետո․ ստանալուց կամ հասցնելուց։Նա քաջ գիտեր առաջին զարկի առավելությունը, բայց չէր կարող առանց ուղեղի մթանգնումի մարդու աչքերին նայել ու խփել եւ, որպես կանոն, առաջինը խփում էին իրեն։ Դա այնքան սարսափելի չէր։ Վատը կռվից մնացող քենն էր։ Այդ ոխակալ անվստահության տեւողությանը նրա սիրտը չէր դիմանում։ Ելքը այն էր, որ հակակշիռ թշնամանքով մտասեւեռվեր, թշնամանքի օդով սնվելով՝ իր կորովը տեղը պահեր․․․ Բայց դա ի՞նչ կյանք էր։ Շուրջբոլորը այնքա՜ն ներդաշնակ ու կոպտությունից շեղող բան կար, տղայի միտքը հափշտակող այնքա՜ն գաղտնիք կար ծալ-ծալ բացվող աշխարհի վրա, եւ նա այնքան ցրված էր լինում, այնքան անպատրաստ, զգոնությունը կորցրած այնքան, որ այս անգամ էլ առաջինը խփում էին իրեն։ Եվ շատ դեպքերում պատասխան չէին ստանում։Հիմա այդ կյանքը անցած շրջան էր։ Եթե առաջ կարելի էր անձնական վիրավորվածությանը կարեւորություն այնքան էլ չտալ, կարելի էր մի բան էլ կուլ տալ, ― հիմա ուրիշ էր։ Իր արժանապատվությունը այսուհետեւ իրենից բացի վերաբերելու է նաեւ մեկին։ Հարաբերությունները պարզելու համար ընդամենը երեք-չորս օր ժամանակ կար։ Օր կորցնել չէր կարելի։ Մինչեւ իր աղջկա գալը ինքը պիտի Մեծառեխին կա՛մ ծեծած լինի, կա՛մ աչքի փուշը կոտրած լինի։ Իր աղջկան շենում ծուռ նայող չպիտի լինի։ Իր աղջկա ներկայությամբ իրեն բան ասող չպիտի լինի։«Վերջ, ― ասաց տղան՝ հայելու առաջ դաստակը վիրակապով փաթաթելիս, ― խելոք ենք եղել, ծեծ ենք կերել, ծաղր ենք հանդուրժել ― անցած լինի։ Ձեր արածը ձեզ հալալ լինի ― այսօրվանից՝ վերջ։ Բանաստեղծություն-բան գրելը հետաձգվում է անորոշ ժամանակով»։Նա դժվար հասավ այս որոշմանը։ Երբ մտածում էր աղջկա մասին, համակվում էր վճռականությամբ, բայց վճռականությունից բան չէր մնում աղջիկը մտքում չեղած ժամանակ։ Իսկ երբ վերստին մտաբերում էր, հարկ էր լինում ոգու կորովը շնչի բերել մեռյալ կետից։ Բայց ամառային արձակուրդները մոտենում էին, ամեն ամառ հովեկ աղջիկը արդեն մտքում կար անբացակա եւ մտադրությունը դարձավ վճիռ։Այնինչ մարմնով պատրաստվում էր գարնան սկզբից։ Ակումբի բակից տուն էր քարշ տվել երկու փթանոց գիրերից մեկը ու կպել դրան․․․ Նրա մարզվելը սկզբում, իրոք, նման էր կպչել-մնալու։ Մետաղը հաստոտ ըմբիշի նման իրար չէր գալիս, տղան թպրտում էր ու պարում էր դրա շուրջը, երկաթը տղային ծալում-ծալծլում-հակում էր հողին, ասես ուզում էր կլանել իր պաղ, հոծ ընդերքը։ Տղան գալարվում, բայց պոկ չէր գալիս։ Երկու ելք կար․ կամ պիտի ինքը երկաթին հլու՝ գետինը մտներ, կամ՝ երկաթը գետնից կտրեր։ Երրորդը չկար։ Թողնել գնալը բացառված էր։ Տղան ասում էր ինքն իրեն․ «Ես՝ չէ, երկաթն է ձեռս բռնել, մինչեւ գետնից չկտրվի՝ բաց չի թողնելու։ Պիտի կտրվի»։Նա շատ լավ գիտեր, որ մնացած մի քանի ամսում ուժից չի տրաքվելու, բայց որ երկաթը գլխից վեր հանելու ձեւը պիտի գտնվի՝ դա անկասկած էր։ Այն օրը, երբ ծանրությունը գլխից վեր հանես, իր գորժելու ժամն էր լինելու։ Ծրագրված էր երկու կռիվ։ Նույնիսկ երեքը։ Քանիսը որ անհրաժեշտ եղավ։Հիմա կանգնած է զգեստապահարանի հայելու առաջ, հագած ունի անթեւ շապիկ, բազուկների մկանունքը նորվա ջանքից դեռ փքված են, դաստակը՝ պնդված, եւ կենտրոնացած պատրաստվում է կռվի գնալու մի ոհմակի դեմ եւ հետը գնացող մեկը չունի՝ թիկունքին կանգնի։ Եղբայրը մեծ է, ընկերների ոչ բարով թիկունքը ինքն է, ― այսպես անթիկունք գնալու է նրանց թաղը, ովքեր կռվում են միշտ ոհմակով, միշտ՝ թաղովի, միշտ՝ գեղովի ― նույնիսկ մեկի դեմ։Տղան անուշ մի թախիծով խղճում էր իրեն։ Կռվի մասին մտածում էր որպես եղած բանի, իրեն տեսնում էր ջարդված, բայց աղջկա աչքերի մեջ շիտակ նայելիս։«Կինո մի սարքի»,֊ասաց տղան, դուրս եկավ տնից եւ հանգիստ էր։ Կամ վճռական էր։ Կամ արդարությունը իր կողմն էր։ Նա փորձով գիտեր․ երբ մեղավոր է, ինքը թույլ է, նույնիսկ վախկոտ է եւ թեւն է թալուկ, երբ մեղավոր է։ Արդարության մի զորեղ բնազդ նրան կյանքի այս կռվի մեջ դարձնում է երիցս անպետք։ Բայց այսօր իրեն ուժեղ էր զգում։Լավ կլիներ Մեծաբերանի արբանյակները լրիվ կազմով հետը լինեին։ Կտեսնեին՝ դաս կառնեին եւ այս մի կռվով գուցե թե բանը վերջանար։ Նրանք ուժից վախեցող են։ Շուն կռվացնողների նրանց ցեղը մեկի դեմ գնում է երեք հոգով, բայց երկուսի դեմ չորսով չեն գնա, երեքի դեմ տասից պակաս եղան՝ չեն գնա․․․ Թող բոլորով հավաքված կինեն, միայն թե երեք հոգուց ավելի վրա չգան, միայն թե իրենց սազական վարքով թիկունքից քարով չխփեն․․․ Ժամանակից շուտ չխփեն։Կռվի պատրվակ սարքել պետք չէր, իր ներկայությունն իսկ պատրվակ էր։ հարկավոր էր միայն սպասել։ բայց անկամ, անշարժ սպասելուց վճռականությունը կորցնելու վախ կար։ Չէ, տնից առած թափը կոտրելու կարիք չկար։Տղան նայեց կոխ բռնողներին եւ անփույթ թքեց։ Ոչ թե ոտքի տակ, որպեսզի չընկնի մեկնումեկի՝ իր շորւջը գծած ինքնասիրության շրջանի մեջ (ուժեղինն՝ արձակ, թույլինը՝ նեղ), այլ հենց այդպես՝ հեռու եւ անփույթ։ Սա արդեն վերաբերմունք էր նրանց հանդեպ, բայց պակաս թվաց, եւ տղան կոխի կպածներից մեկի գլխարկը ոտի թաթով թռցրեց օդ։ Արարքը այնքան արտառոց էր, որ կոխի մեջ տաքացածներն իսկ նկատեցին։ Եւ իսկույնեւեթ կոխը թողին։Գլխարկի տերը հեւալով նայեց տղային, նայեց իր ընկեր Մեծաբերանին՝ սա ժպտում էր քաջալերիչ։ Գլխարկի տերը սպասում էր շունչը տեղը գա, եւ միջոցը մեր օգտնին եղավ։ Նրա վրա ուժեր վատնելը անիմաստ էր։ Լավ է ուժեղը դեմդ լինի, քան թիկունքիդ, շուրջբոլորդ մի տեղ հածելիս։ Հետո, թիկունքը առավել ապահով կլինի, եթե նրանք վստահ լինեն, որ վերջիվերջո ջարդ են տալու։֊Ինչի՞ ես բերանդ ծռել,֊տղան կանխեց գլխարկի տիրոջ վրա քշելը։֊Ե՞ս,֊ապուշ կտրեց Մեծաբերանը։֊Չէ, մոքիրդ,֊նրանց հանգով ասաց տղան։֊Դե տեղդ կանգնի․․․Կռվելը նրա համար խաղուպար էր, նա ուրախ էր, որ առանց ջանքի գործ է բացվել, բայց մի տեսակ շփոթված էր կամ վիրավորված, որ մարտահրավերի մենաշնորհը խված է ձեռքից։Տղայի սիրտը մի պահ նվաղեց, հետո թունդ առավ, նախահարձակման անծանոթ մի կիրք համակեց նրան։ Առաջին անգամ նա իր կամքով կռիվ էր անում եւ առավելությունը իսկույն զգաց․․․ Ձախ արմունկով հարվածը առավ ու աջով խփեց, պատասխանը ստացավ կողին, բայց թույլ հարված էր։ Թափից հասկացվեց, որ խփողը աչքի առաջ հատուցում ունի, եւ դա նրա ուժը կիսել է։ Նա միշտ խփել է խաղալու նման՝ անփույթ թափով։ Հիմա այդպես չկարողացավ։Հակառակորդի թափը կոտրելը տղային գրեթե բավարարում էր, մնում էր առանց ծեծ ուտելու կռիվը դեպի վախճան տանի։Տղան իրենց օղակողների թիկունքում տեսավ ընկերոջը ու սրտապնդվեց՝ համենայնդեպս կարեկից ունի, նույն պահին էլ մտահոգվեց՝ ընկերոջ դեմ ծեծվել չէր ուզում․ առանց վկայի կերած ծեծը շուտ է մոռացվում։ Օգնություն էլ՝ չէր սպասում։ Ընկերը նույնիսկ կռիվը թափել չէր համարձակվի, նրա չնչին շարժումը անգամ դիտվելու էր պաշտպան կանգնել եւ ոհմակը վրա էր տալու։ Ընկերը դա հասկանում էր։ Ոհմակին պատրվակ էր պետք։ Նրանց առայժմ ետ էր պահում պարագլխի գերազանցության համոզմունքը, այլապես նրանց ինչի՞ն էր պետք պատրվակի պես դատարկ բանը․․․ Այնուամենայնիվ, սառնասրտությունը չէր խանգարի։Տղայի գործը դժվարացավ։ Խնդիրը այն էր, որ շան ծեծ չուտեր եւ ընկերոջը չմղեր հուսահատ քայլի։ Իսկ թե կարենար հավասար կռվել, այդ դեպքում էլ պիտի այնպես գործը տաներ, որ հակառակորդի գերազանցության պատրանքը մնար, եւ պիտի զգույշ, աստիճանաբար կռվելու նրա կամքը մեռցներ։Տղան հարվածներ էր բաց թողնում ուսերին, կրծքին, ինքն էլ խփում կրծքին, ուսերին, վրան իջել էր մի հաշվենկատ թեթեւություն, ճշգրիտ զգում էր հարվածի պահը, հարվածից հաջող խուսափում էր, իսկ հակառակորդը անակնկալից կորցրել էր իրեն, ձեռքերը թափահարում էր թարս ու շիտակ եւ տղան հանկարծ գլխի ընկավ․ նա հավասար կռվի համար պիտանի չէ, նրա ոգին ոհմակի մեջ է, նրա կորովը արթնանում է հակառակորդի քնած ժամին․․․ Տղան զգաց, որ ուզած պահի կարող է չոքեցնել նրան։ Մի կարճ ժամանակ կռվի տարերքը նրան կալավ, հաշտվեց ջարդված քիթուբերանով աղջկա առաջ երեւալու հետ, մտահան արավ ընկերոջը, մի լիասիրտ հարվածի տենչով սիրտը ծուլ ելավ եւ անպաշտպան դեմքի վրա խոյացող ձեռքը փոքրոգաբա՞ր, ընկերո՞ջ համար, թե՞ հայի խղճով՝ վերջին պահին իր թափը կոտրեց ինչ֊որ հրաշքով․․․ Անճիշտ հարվածից սաստիկ ցավ զգաց եւ ասյտեղ կերավ աչքի տակին։ Ուշ բնազդով տղան ափը տարավ աչքին ու ետ ցատկեց գոտեմարտելու նետված դեմինից․․․ Հակառակորդը երեւելի գոտեմարտող էր, եթե բռներ մեջքը կամ ոտքը՝ ինքը կորած էր, անպատիվ ծեծից փրկություն չկար։ Աչքի տակին ստանալով՝ տղան կորցրեց հակառակորդին տարածության վրա պահելու զգոնությունը եւ երբ դեմինը երկրորդ անգամ վրա թռավ մեջքը բռնելու, ելք չտեսնելով՝ տղան բռունցքով, կարճ, դիմահար խփեց ճակատին։ Նետվողը չոքեց, զկռտոցի նման ձայն հանեց, տղան վախից մի պահ քար կտրեց՝ այդ պահին էլ ծոծրակին տվին, եւ այդ հարվածը նրան ազատեց հոգին կեղեքող կապանքներից։ Եւ մինչ վուրհայով վրա կտային, մինչ կռվի քաշված ինքն ու ընկերը կտրորվեին ոտքերի տակ, տղան մի քանի պտույտ արեց օղակի ներսում եւ մի քանիսը վայնասունով մեր քաշեցին։

Домашняя работа

Упражнение 6

Перепишите. Раскройте скобки. Вместо точек вставьте пропущенные буквы.

1. Не засыпая ни на минуту, он смотрел с немеркнущим интересом на незнакомые ему места.
2. Он ушел незаметно.
3. Вдруг разнесся по лесу короткий, глухой рев: незнакомый и страшный голос какого-то зверя (Биан).
4. Страх на море зависит от привычки или непривычки к морю, то есть от знакомства или незнакомства с его характером (Гонч.).
5. Стрелки не поняли, в чем дело, и в недоумении смотрели на мои движения (Арс.).
6. Глядите на меня. Мне это не неприятно (Тург.).
7. На красоту неброскую, не крикливую, не бьющую в глаза роскошью форм и буйством красок невольно отзывается наше сердце (О.Авдеева).
8. Вдруг меня не поймут, недооценят (А.Крон).
9. Он привел вовсе неубедительные аргументы.
10. Приезжий был невысок ростом и неказист с виду (Шол.).
11. Пусть струится над твоей избушкой тот вечерний несказанный свет (Ес.).
12. Не один человек писал эту книгу.
13. Недалеко показались огни деревеньки.
14. Берег реки не отлoг, а очень крут.
15. Не горазд я петь.
16. В почве не достает питательных веществ.
17. Не лающий пес похлебки не получит (Посл.).
18. Не умеющий говорить кулаком пугает (Посл.).
19. Спектакль мы до конца не досмотрели.
20. За окном стояла непроглядная тьма.
21. Неумело приготовлен обед: что-то недожарилось, что-то недоварилось.
22. Не я, не ты виноваты в этом.
23. Недруги моего друга — мои недруги.
24. Неудача, а трудности ждали его в работе.
25. Мы скрылись в шалаше от непогоды.
26. Ребята мечтают о необжитых местах, о неизведанных тайнах.
27. Отец не досмотрел за ребенком.
28. Ты как будто не рад мне?
29. Не достать мне этой редкой книги!
30. Урал — край несметных богатств.
31. Издали слышался шум неугомонного ручья.
32. Никак не потревоженный снег лежит волнистыми сугробами.

Упражнение 7

Переставьте предложения так, чтобы получился связный текст. Раскройте скобки. Сформулируйте основную мысль текста. Согласны ли вы с предложенной формулировкой?

А. К нему нужно подойти вплотную и наклониться.

Б. Не словами, а молчанием, добрым взглядом, улыбкой лучше всего раскрывается такой человек.

В. Благоухание ландыша не слышишь за сто шагов.

Г. Есть и люди, которых нельзя понять, не приблизившись к ним, не увидев их в кругу друзей или даже наедине. (По О.Кожуховой)

Благоухание ландыша не слышишь за сто шагов, к нему нужно подойти вплотную и наклониться. Есть и люди, которых нельзя понять, не приблизившись к ним, не увидев их в кругу друзей или даже наедине. Не словами, а молчанием, добрым взглядом, улыбкой лучше всего раскрывается такой человек.

Գուշակիր, թե բնության ո՞ր երևույթների մասին է խոսքը և կատարիր առաջադրանքները

1. Այդ երևույթների ընթացքում նյութը, որից կազմված կամ պատրաստված է տվյալ մարմինը, չի փոխակերպվում այլ նյութի: Այդպիսի երևույթները կոչվում են …
Այդպիսի երևույթները կոչվում են ֆիզիկական երևույթներ:

2. Այդ երևույթների ընթացքում նյութերը (մարմինները) փոխում են իրենց …:
Փոխում են իրենց ձեւը

3 Նշված երևույթի ինչպիսի՞ տարատեսակներ գիտեք, օրինակներ բերեք:
Օրինակ սառույցի հալվելը

4.Կատարիր նշված երևույթներին առընչվող բնագիտական փորձեր, նկարագրի՛ր և մեկնաբանի՛ր: Վերցրե՛ք կերակրի խոշոր աղ, մանրացրե՛ք, լուծե՛ք ջրում, ապա զտե՛ք ստացված լուծույթը և ջուրը գոլորշացնելով՝ կրկին ստացե՛ք աղ: Կատարե՛ք և մեկնաբանե՛ք:
Աղը ջրում լուծելուց հետո ջուրը համարյա թափանցիկ է մնում։ Իսկ երբ արդեն գոլոշիացնում ենք, ,ջուրը կամաց-կամաց գոլոսհիանում է եւ տարայի հատակին մնում է աղը։

5. Բերել առօրյա կյանքում, կենցաղում հանդիպած այդպիսի երևույթների օրինակներ:
Ապակե բաժակի կոտրվելը

Ex.1 FILL IN THE CORRECT FORM OF THE WORDS IN BRACKETS (COMPARATIVE OR SUPERLATIVE).

1. My house is bigger than yours.
2. This flower is more beautiful  than that one.
3. This is  the most interesting  book I have ever read.
4. Non-smokers usually live longer than smokers.
5. Which is the most dangerous  animal in the world?
6. A holiday by the sea is better  than a holiday in the mountains.
7. It is strange but often a coke is more expensive  than a beer.
8. Who is the richest  woman on earth?
9. The weather this summer is even worse than last summer.
10. He was the cleverer  thief of all.

Ex.2 Put the adjectives into the correct form.

1. Los Angeles is larger  than Chicago.
2. But New York is the largest  city of the United States.
3. The weather in Hollywood is better  than in New York or New Jersey.
4. Nestor Studios is the oldest movie company in Hollywood.
5. Disneyland is more interesting than any other amusement park.

Ex 3. Exercise on Comparison of Adjectives (as … as)

1. John is as tall as Glen.
2. Janet is as beautiful as  Jeniffer.
3. You are as crazy as   my sister.
4. We can run as fast as  they can.
5. My mom is not as strict as  your mum.
6. Your mobile phone is not as trendy as  mine.
7. Matrix II was not as interesting as  Matrix I.
8. This yoghurt is not as taste good as  the one I bought yesterday.
9. I can do as many press-ups as  you.
10. I am not as earn much money as  you do.

Ex.4 Put the adjectives between brackets in the correct form

1. My brother has a tidier  room than me.
2. Australia is bigger  than England.
3. I’m better  now than yesterday.
4. She’s got less money than you, but she doesn’t care.
5. He thinks Chinese is the most difficult  language in the world
6. Valencia played worse  than Real Madrid yesterday.
7. Cats are not as intelligent as dogs.
8. Show me the best restaurant downtown.
9. The hottest   desert of all is the Sahara and it’s in Africa.
10. Who is the most talkative  person in your family?

Ex.5 Give the comparative and the superlative degrees of the following adjectives:

Happy-happier- the happiest
thin- thiner- the thinest
comfortable- more comfortable- the most comfortable
dry- drier- the driest
narrow- narrower- the narrowest
deep- deeper- the deepest
heavy- heavier- the heaviest
difficult-more difficult- the most difficult
slow-slower- the slowest
noisy- noisier-the noisest
cheap- cheaper-the cheapest
busy- busier- the busiest
beautiful- more beautiful- the most beautiful
lazy- lazier- the laziest
important- more important- the most important
expensive-more expensive- the most expensive
thick- thicker-the thickest
clever-cleverer- the cleverest
nice- nicer- the nicest
weak- weaker- the weakest
early- earlier- the earliest
rich- richer-the richest
clean- cleaner- the cleanest
respectful-more respectful- the most respectful
tall- taller- the tallest
sunny- sunnier-sunniest
bright-brighter- the brightest
intelligent-more intelligent- the most intelligent

Армения – музей под открытым небом. 

Выполните задания

Армения – музей под открытым небом. 

Армения – музей под открытым небом. 
Республика Армения – маленькая страна с большой историей, страна, богатая таинственными преданиями и легендами.
Согласно одной из них, после Всемирного потопа ковчег прародителя человечества Ноя пристал к подножью библейской
горы Арарат. Здесь Ной поселился вместе со своими детьми и
внуками и основал город Нахичеван. Отсюда потомки Ноя расселились впоследствии по всему миру. Поэтому путешествие в
Армению можно назвать возвращением к истокам.
Ни одна страна в мире за свою историю не имела так много
столиц, как Армения. Среди них были Ван, Армавир, Ервандашат, Арташат, Тигранакерт, Вагаршапат, Двин, Багаран,
Ширакаван, Карс, Ани и, наконец, Ереван.
Библейская легенда повествует, что Ной во время потопа впервые увидел сушу на том месте, где сейчас расположен
Ереван и сказал: «Еревум э», что по-армянски означает «видна», т.е. видна суша. Отсюда и происходит название Еревана
– столицы Республики Армения, одного из древнейших городов
мира.
Правнук Ноя Айк (Гайк) Азганаз («высокий», «слава нации»), согласно «Истории Армении» «отца армянской историографии» Мовсеса Хоренаци, стал основателем династии первых армянских царей и родоначальником армян. Легенда  гласит, что по предложению ассирийского царя Бэла Айк участвовал в постройке Вавилонской башни. Пытаясь хитростью
подчинить себе Айка, Бэл предложил ему избрать любые, даже
самые плодородные земли Вавилона для переселения в пределы своих владений. Айк категорически отказался. Тогда Бэл
объявил войну Айку. Решающая битва произошла у озера Ван,
где войска Бэла были разбиты, а он сам погиб от стрелы Айка.
На месте сражения было основано поселение Айкашен в честь
победителя. Айк начал объединение армянских княжеств в единое царство. Самоназвание армян – «хай» («hai») произошло от
армянского Айк (Нaik) – «страна Айка».

______________________________________________________________________________
Раскопки подтверждают, что нынешняя территория Армении была заселена ещё с древних времён. На сегодняшний  день на всей территории Республики Армения (29.8 тыс. кв. км), составляющей менее одной десятой части исторической  Армении, сохранилось более 25 тысяч памятников: древние
пещеры, городища, крепости, языческие храмы, христианские
церкви, редчайшие фрески, каналы, хачкары.
Люди справедливо называют Армению и Ереван «музеем
под открытым небом». Древнейшими поселениями Еревана являются Шенгавит, Арин-берд, Кармир блур, Цицернакаберд.
В 782 г. до н. э. Аргишти I, царь Ванского царства, решил создать на Красном холме крепость Эребуни как стратегический
объект для закрепления урартов в Араратской долине, оставив
дату основания города на стеле из камня. В Шенгавите во время
раскопок было обнаружено множество предметов, относящихся
к культуре IV-II тысячелетия до н.э.: бронзовые и каменные
орудия, наконечники, золотые и серебряные украшения, а на
территории Цицернакаберда – гробницы, керамические и дру-
гие драгоценные изделия. В древнейших поселениях столицы
обнаружены плавильни, разные сорта пшеницы, косточки винограда и т.д.
Уже в III-II тысячелетии до н.э. на Армянском нагорье плавили железо, обрабатывали металлы, приручили лошадь, создали первый в мире иероглифический алфавит («еркатагир» – письмо железного века).
В центре Армении расположена Араратская долина – колыбель культурной, экономической и политической жизни как  армянского народа, так и всей мировой цивилизации в целом.

_______________________________________________________________
По всей стране разбросаны бесчисленные памятники дохристианской эпохи: античный храм Гарни (III-II вв. до н.э.), развалины урартских городов, а также древних армянских столиц – Двина, Армавира, Арташата, историко-археологический музей-заповедник Мецамор с хорошо сохранившейся системой медеплавилен (III-II тысячелетие до н.э.). Недалеко от города
Сисиан находится самая древняя на земле Караунджская обсерватория (Зорац карер), которой около 7500 лет. Армения была первой страной, которая в 301 г. приняла христианство как государственную религию. Наша земля богата и памятниками  христианской архитектуры: базиличная церковь в Апаране (IV
в.), крестово-купольный миниатюрный храм Кармравор (VII в.)
в Аштараке, комплекс Мармашен (X-XI вв.), монастырские ансамбли Севана (IX в.), Санаина, Ахпата, пещерный монастырь Гегард (IV-XIII вв.) в ущелье реки Гарни. Недалеко от Гориса  находится жемчужина средневековой армянской архитектуры  – монастырь Татев (IX в.) со средневековым университетом
(XIV-XV вв.). Известный храм VII века Звартноц (храм «Бдящих сил», т.е. ангелов) был разрушен землетрясением. Сегодня  территория Звартноца – это археологический заповедник и музей, в котором можно увидеть модели-варианты реконструкции  храма, многочисленные скульптурные фрагменты. Недалеко  от Звартноца находится город Эчмиадзин, прежнее название
которого – Вагаршапат. Согласно легенде, первому патриарху   Григору Лусаворичу (Просветителю) приснилось, как единорожденный, т.е. Христос, сошёл с неба с огненным молотом в  руках и указал место для постройки собора. На этом месте в  303 г., где ранее находился древний языческий храм, и была заложена церковь, названная «Эчмиадзином», что по-армянски
означает «место сошествия единорожденного»

Путешествие по Армении смело можно назвать паломничеством по святым местам: обителям, монастырям, храмам. Великий английский поэт Байрон писал: «На всём земном шаре
нет другой страны, которая была бы так насыщена чудесами, как земля армян…»
плавить железо – հալեցնել երկաթը
обрабатывать металл – մշակել մետաղը
плавильня – մետաղաձուլարան
иероглифический алфавит – մեհենագրային այբուբեն
наконечник – ծայրակալ, ծայրադիր
обитель – վանք, մենաստան
монастырь – մենաստան
храм – վանք
сошествие – գալուստ, էջք
насыщать – հագեցնել
стратегия – ռազմավարություն
фреска – որմնանկար

_______________________________________________________________________________

---

Послетекстовые задания.

Задание 1.

Подберите синонимы к данным словам, используя
слова для справок.
Легенда-предание, большой-огромный, прародитель-родоначальник, битва-война, создать-сотворить, развалить-разрушить,
древний-старый, бесчисленный-многочисленный, миниатюрный-маленький, памятник-монумент.
Слова для справок: сотворить, старый, предание, родоначальник, разрушить, монумент, огромный, маленький, многочисленный, война.

Задание 2.

Подберите антонимы к данным словам, используя
слова для справок.
Мир-война, погибнуть-родиться, победить-проиграть, открытый-закрытый, справедливо-несправедливо, смело-трусливо, начать-закончить, суша-вода, первый-последний, сегодняшний-вчерашний.
Слова для справок: вода, несправедливо, родиться, проиграть,
война, последний, вчерашний, трусливо, закрытый, закончить.

Задание 3.
а) Определите значение данных слов.
Прародител – родоначальник, правнук-сын внука или внучки, родоначальник,- предок, от которого ведёт своё начало род , единорожденный, землетрясение-  подземные толчки и колебания земной поверхности.

б) Приведите свои примеры, используя части слова пра-прародитель,
родо- родоначальник , едино-единомышленник, земле- землекоп , землетрясение.

Задание 4.
а) Измените словосочетания, поставив их в форме
множественного числа.
Большая страна-большие страны, таинственная легенда- таинственные легенды, армянский царь- армянские цари, древнее поселение- древние поселения, исторический музей- исторические музеи, стратегический объект- стратегические объекты,
каменный наконечник- каменные наконечники, серебряное украшение-серебряные украшения, драгоценный камень- драгоценные камни, старый город-старые города, миниатюрный храм- миниатюрные храмы.
б) Составьте с полученными словосочетаниями предложения.

Задание 5.
От данных существительных образуйте глаголы.
Составьте с ними словосочетания.
Путешествие-путешествовать, название-назвать, основание-основать, реконструкция- реконструктировать, раскопки- раскопать, царство- царствовать, открытие-открыть, образование- образововать, поселение- поселять, битва- бить.

Много путешествовать

Назвать имена

Основать собственную компанию

Царствовать как король

Раскопать таинственные вещи

открыть дверь

образовывать детей

поселять жителей

бить по слабому месту

Задание 6.
Образуйте от глаголов несовершенного вида глаголы совершенного вида. Составьте с полученными словами
предложения.
Селить, строить, основывать, сохранять, разваливать, созидать,
сниться, писать, видеть, насыщать.

Задание 7. Ответьте на вопросы, заменяя прилагательные существительными с предлогом из.
Образец: – Это золотые украшения? – Да, это украшения из
золота.

1. – Это серебряные украшения? Да, это украшения из серебра.
2. – Это железные наконечники? Да это наконечники из железа.
3. – Это металлические копья? Да это копья из металла.
4. – Это бронзовая статуэтка? ДА это статуэтка из бронза.
5. – Это каменные изделия? Да это изделия из камни.
6. – Это глиняная посуда? Да это посуда из глины.
7. – Это медные монеты? Да это монеты из меди.
8. – Это керамические вазы? Да это вазы из керамика.
9. – Это кожаные предметы? Да это предметы из кожи.
10. – Это золотой браслет? Да это браслет из золота.

Задание 8. Перепишите предложения, поставив слова из скобок в нужном падеже.
В древности на Армянском нагорье плавили железо и обрабатывали металлы.
2. На этой территории обнаружены древние плавильни.
3. Решающая битва между Айком и Бэлом произошла у (озеро) Ван.
4. На весом земном шаре нет другой такой страны.
5. В Армении много архитектурных памятников.
6. Это храм античной эпохи.
7. Туристы побывали в Гарни, Гегарде, Нораванке.
8. Это крепости эпохи Ванского царства.
9. Были найдены украшения из золото и серебра.
10. Вам надо обязательно побывать в Республике Армения.

Задание 9. Пронумеруйте предложения в соответствии с логическим и смысловым содержанием данного текста.
а) Люди справедливо называют Армению и Ереван «музеем под открытым небом».
б) В центре Армении расположена Араратская долина – колыбель культурной, экономической и политической жизни как армянского народа, так и всей мировой цивилизации в целом.
в) Великий английский поэт Байрон писал: «На всём земном шаре нет другой страны, которая была бы так насыщена чудесами, как земля армян…»
г) Армения – маленькая страна с большой историей, страна, богатая таинственными легендами и преданиями.
д) Здесь Ной поселился вместе со своими детьми и внуками и основал город Нахичеван.
е) Наша земля богата памятниками христианской архитектуры.
ж) По всей стране разбросаны бесчисленные памятники дохристианской эпохи.

Задание 10. Опираясь на информацию текста, закончите предложения.
а) Путешествие в Армению можно …
б) Решающая битва произошла у озера Ван.
в) На сегодняшний день на всей …
г) В центре Армении расположена …
д) Согласно легенде, первому патриарху …
е) Путешествие по Армении смело …
Задание 11. Напишите план текста. Используя план, расскажите, о чём говорится в каждом абзаце.
Задание 12. Ответьте на вопросы по тексту.
а) Почему Армению называют «музеем под открытым небом»?
б) Какие легенды описываются в тексте?
в) Что вы знаете о Вавилонской башне?
г) Согласны ли вы с тем, что путешествие в Армению – это
возвращение к истокам?
д) Какова площадь Республики Армения?
е) Сколько тысяч памятников сохранилось на территории РА?
ж) Какие древнейшие поселения Еревана вы знаете?
з) Какие памятники Армении дохристианской эпохи вы знаете?
и) В каком году Армения приняла христианство?
к) Какие исторические памятники Армении христианского периода вы знаете?
л) Что сказал английский поэт Байрон об Армении?
м) Какие ещё армянские легенды и предания вы знаете?

1․Ընդգծի՛ր գոյականները, գիրի՛ր թեք ձևերի ուղիղ ձևերը։ 
Ասում են, որ գրտնակը սկզբում եղել է հացահատիկի հայոց աստվածուհի Աշորայի ձեռնափայտը: Բայց դա սովորական գավազան չէր: Հենց որ հայոց աշխարհում մեկը հացի մնացորդը կամ նույնիսկ փշուրը դեն էր նետում` աղբին խառնելով, աստվածուհու ձեռքից ձեռնափայտը դուրս էր թռչում` հասնում և հարվածում հացն անարգողի ճակատին ու ետ գալիս աստվածուհու մոտ: Գրտնակն այդպես կլորիկ ու թմբլիկ է դարձել սրա–նրա ճակատին թմփացնելով: Հետո այնպես եղավ, որ մարդիկ սովորեցին հացի ոչ մի փշուր դեն չնետել և աստվածուհին իր ձեռնափայտը նվիրեց մարդկանց:

Գրտնակը- գրտնակ
հացահատիկի- հացահատիկ
աստվածուհու- աստվածուհի
Աշորայի- Աշորա
ձեռնափայտը- ձեռնափայտ
կավազան- գավազանը
աշխարհում- աշխարհ
մեկը- մեկ
հացի- հաց
մնացորդը- մնացորդ
փուշը- փուշ
աղբին- աղբ
աստվածուհու- աստվածուհի
ձերքից- ձեռք
հացն- հաց
անարգողին- անարգող
ճակատին- ճակատ
գրտնակն- գրտնակ
սրա-նրա- սա- նա
ճակատին- ճակատ
մարտիկ- մարդկանց
հացի- հաց
փշուր- փշուրի

2․Տրված բառերում ընդգծել ու հոլովման ենթարկվող բառերը։

Հայրենիք, հոգեհանգիստ, լեռ, հայորդի, ձի, Անի, սեր, մատանի, դաշնակահար, մարդ, սյուն, կղզի, խնձորենի, աչք, խոտաբույս, քամի, պապ, ուխտատեղի, բարդի, ամուսին, թատերափորձ, գարի, թունանյութ, անկողին, տատ, գինի, Նաիրի։